Een morele filosofie die zo gebaseerd is op de notie van vrijheid zoals die van Kant, moet een antwoord kunnen geven op de vraag of we vrij zijn. Anders zou moraliteit slechts een “illusie van het brein” zijn, zoals Kant zelf toegeeft [G 445]. In moderne bewoordingen: als we volkomen gedetermineerd zijn, door neurologische processen in onze hersenen, door onze opvoeding, of door andere krachten, dan heeft het geen enkele zin om de vrijheid van anderen te respecteren of te ondersteunen; er zou dan immers niets zijn om te respecteren. De centrale waarde van Kant’s filosofie zou dan ondermijnd worden.

Kant beargumenteert dat we onszelf om praktische redenen als vrij moeten zien. Als we goede redenen hebben voor een bepaalde handeling, zegt Kant, dan moeten we de keuze voor de handeling “vanuit het Idee van Vrijheid” beschouwen. Waarom? Omdat we ‘een reden ergens voor hebben’ en ‘veroorzaakt zijn’ niet met elkaar kunnen verenigen. Een goede reden ergens voor hebben is iets anders dan ‘mentaal veroorzaakt’ zijn om iets te geloven of te vinden. Vergelijk dit, bijvoorbeeld, met de zwaartekrachtwet. We weten dat deze wet op ons van toepassing is – we hebben er geen enkel probleem mee om onszelf te begrijpen als dingen die, gedwongen door de zwaartekracht, uit bomen vallen. Maar we kunnen onze gedachten niet zien als elkaar opvolgend op dezelfde causale manier als appels die van bomen vallen. Een ‘reden’ is simpelweg een ander soort ding. Zoals Kant zegt: “we cannot possibly conceive of a reason as being consciously directed from outside in regard to its judgements” [Groundwork 448]. Als we om goede redenen handelen, moeten we onszelf zien als wezens die buiten het domein van causale wetten vallen. Er lijkt dus een praktische noodzakelijkheid te zijn om onszelf als vrij te beschouwen.

“It is not enough to ascribe freedom to our will, on whatever ground, unless we have sufficient reason for attributing the same freedom to all rational beings as well. For since morality is a law for us only as rational beings, it must be equally valid for all rational beings; and since it must be derived solely from the property of freedom, we have got to prove that freedom too is a property of the will of all rational beings. It is not enough to demonstrate freedom from certain alleged experiences of human nature (...); we must prove that it belongs universally to the activity of rational beings endowed with a will. Now I assert that every being who cannot act except under the idea of freedom is by this alone – from a practical point of view – really free; that is to say, for him all the laws inseparably bound up with freedom are valid just as much as if this will could be pronounced free in itself on grounds valid for theoretical philosophy. And I maintain that to every rational being possessed of a will we must also lend the Idea of freedom as the only one under which he can act. For in such a being we conceive a reason which is practical – that is, which exercises causality in regard to its objects. But we cannot possibly conceive of a reason as being consciously directed from outside in regard to its judgements; for in that case the subject would attribute the determination of his power of judgement, not to his reason, but to an impulsion. Reason must look upon itself as the author of its own principles independently from alien influences. Therefore as practical reason, or as the will of a rational being, it must be regarded by itself as free.”
[G 99ff.]